hersenschimmen

1. J. Bernlef, Hersenschimmen. Uitgever: Querido Amsterdam, 39e druk. 1e druk in 1984
2. Hersenschimmen in een psychologische roman, en bestaat uit 155 bladzijdes
3.

Het begint allemaal op een zondagmiddag in de winter. Maarten Klein staat zoals altijd voor het raam te wachten tot de schoolkinderen zich verzamelen bij de bushalte voor het huis. Maar de kinderen komen niet, en pas wanner Vera hem corrigeert, herinnert hij dat het zondag is. Hij wacht tot de lente komt. Het is niet de eerste keer die dag dat hij iets vergeet. Het is ook niet de laatste keer. Tot zijn verwondering bevindt hij zich ineens in het washok, hij kan zich niet meer herinneren wie er in ‘The heart of matter’ aan het lezen is, en wanneer Vera later met een verscheurde krant van de wc komt, zegt hij dat Robert dat gedaan heeft. Toch bezorgt iets binnenin hem een gevoel van schaamte. Hij slaapt die nacht slecht. ‘s Ochtends maakt hij een nieuwe vergissing: hij geeft Vera suiker in haar koffie, terwijl ze dat al tien jaar niet meer doet. Na het ontbijt gaat hij met Robert wandelen. Hardop in zichzelf pratend loopt hij naar het dorp. Ook in de taverne achtervolgt de verwarring hem: hij ziet het meisje achter de bar, Susan, aan voor Karen, zijn jeugdvriendinnetje. Later in het plaatselijke antiquariaat vraagt Philip Maarten hoe ‘The heart of matter’ bevallen is. Die vraag verwart hem en daarom antwoordt hij ontwijkend. Weer buiten stopt er een auto vlak voor hem. Het is Vera, die hem doodongerust vraagt waar hij de halve dag heeft uitgehangen. Bovendien heeft hij onderweg de hond vergeten. En aan vergissingen komt die dag voorlopig nog geen eind. Maarten besluit die avond vroeg naar bed te gaan. Maar de volgende dag neemt de verwarring eerder toe dan af. Het begint al als hij wakker wordt en meent dat de muren van de kamer verkeerd om heen staan. Als hij beneden niemand aantreft, gaat hij ervan uit dat Vera naar de bibliotheek is waar ze werkt als vrijwilliger. Hij ontbijt zeer ´gezond´ met een halve koude kip, ananas, leverpastei en cookies, waarna hij naar zijn werk wil gaan. De deur zit echter op slot en de sleutels zijn onvindbaar en daarom forceert hij de deur met een schroevendraaier. Buiten loopt hij naar het zomerhuis waar de IMCO zal vergaderen. Ook hier blijkt deur op slot te zitten en wederom verschaft Maarten zich de toegang met de schroevendraaier. Binnen is er niemand, ineens wordt hij misselijk en nadat hij buiten heeft overgegeven realiseert hij zich waar hij is. Hij haast zich naar huis, Vera is ondertussen ook thuis gekomen. Ze is bij dr. Eardly geweest, om Maartens toestand te bespreken. Die is zich echter van geen kwaad bewust, totdat Vera hem duidelijk maakt dat er vanochtend toch wel wat dingen zijn misgegaan. Op advies van de huisarts probeert Vera Maartens geheugen weer op te frissen met oude foto’s, maar haar inspanningen hebben weinig succes. Laat in de middag komt dr. Eardly nog eens langs, maar omdat Maarten hem niet herkent, is hij meteen op zijn hoede. De hele avond is hij bezig met het probleem van herinneren en vergeten, maar als ze naar bed gaan is zijn ongerustheid grotendeels verdwenen. Als hij de volgende ochtend opstaat, weet hij nog wel dat er iets met hem aan de hand is, maar hij ziet de ernst van de situatie niet in. Intussen komt zijn afnemend oriëntatievermogen steeds meer naar buiten. Als hij ‘s middags ziet hoe Robert vergeefse pogingen doet het huis binnen te komen, pakt Maarten een stoel en gooit die door de ruit. Dr. Eardly komt voor de derde keer langs en opnieuw voelt Maarten zich door hem bedreigt, nu is de methode Simic geboden. Karl Simic was een van Maartens collega’s bij de IMCO, die hem op een dag vertelde hoe je ‘onzichtbaar’ kon worden. Ten eerste: herhaal met beleefde glimlach de woorden van je gesprekspartner terwijl je ter ondersteuning vriendelijk met het hoofd knikt. Ten tweede: begin met alles te bevestigen, maar ontneem door veelvuldige herhaling meteen het bevestigende karakter aan wat je zegt. Loop tenslotte zonder omhaal de kamer uit, waardoor je je tegenstander in de opperste verwarring achterlaat. Het vervreemdingsproces zet door: op een dag verwart hij Vera met zijn moeder, en Phil Taylor, het meisje dat hen komt helpen leert hij al helemaal niet meer kennen. De volgende dag blijkt hij zich in bed bevuild te hebben. Hij verwijt het de twee vrouwen, zij hadden hem immers niet vast moeten binden. Naarmate de tijd verloopt, maakt Maartens denken steeds meer en vaker plaats voor simpel registreren van zintuiglijke waarnemingen. En dan zit er soms plotseling weer verband in de dingen, en is hij, korte tijd, weer in staat een normaal gesprek te voeren met anderen. Maar zijn verleden dringt steeds meer binnen in het heden, en op een van die momenten ontsnapt hij uit huis. Zonder hond echter komt er van wandelen weinig of niks en dwalend door de duinen wordt hij opgepikt door de vuurtorenwachter en naar huis gebracht. Voor Vera is de maat vol, ze kan het niet meer aan. En op advies van dr. Eardly beland Maarten definitief thuis en in bed. Tenslotte wordt hij afgevoerd naar een kliniek, waar het vooral wit is, wit. Denken is er dan voor Maarten eigenlijk niet meer bij, hij kan slechts nog waarnemen. Steeds groter wordt de desoriëntatie, en alle verband verdwijnt tussen Maartens gedachten. Tenslotte blijft er niets over van de man zoal we die in het begin van het verhaal zagen. Aan het eind van de dag wordt hij uitgekleed en krijgt hij een pyjama aan en een slaappil. Helemaal aan het eind is Vera bij hem op bezoek en vertelt ze dat het lente wordt, maar dat is voor Maarten al te laat.

4.
ik ben op het idee gekomen om dit boek te lezen omdat een klasgenoot mij dit had aangeraden, ik wist zelf niks van het boek af, en had ook nog niks van deze schrijver gelezen.
hierdoor had ik geen verwachtingen.

5.
Het hoofdthema van het boek is dementie.
Maarten Klein voelt zich verward en lijdt aan geheugenverlies. Hij vervreemdt van zijn vrouw met wie hij al jaren is getrouwd.
Het idee van dit boek is om mensen dementie beter te leren begrijpen, en dat deze ziekte een martelgang is.

Enkele motieven in het boek zijn: - de winter. Maarten heeft een hekel aan de winter, hij verlangt daar de lente . In de winter vervaagt alles, alles lijkt op elkaar. Net als in zijn hoofd. – de oorlog is een motief. Maarten denkt hier vaak aan terug, hier kan hij zich wel dingen van herinneren. Toch haalt hij later het heden en verleden door elkaar. – Feiten. Zijn vader hield van feiten. Alles kunnen meten en opslaan in grafieken. Op een keer wou Maarten zijn liefde voor Vera in een grafiek zetten. – Taal, hij kan later de taal niet meer goed beheersen. Hij kan de woorden niet meer goed lezen. Hij heeft zelf door( op een helder moment), aan het eind van het boek, dat hij onzin uitkraamt.

6.
Het verhaal is niet moeilijk geschreven, en op chronologische volgorde.
je volgt gedurende 9 dagen de gedachten van Maarten.
het enige wat het boek enigszins moeilijk maakt, zijn de vele flashbacks in zijn gedachten.
Soms staan er ook wel zinnen in waar je even over na kan (moet) denken, zoals: ‘Om iets te zien moet je eerst iets kunnen herkennen. Zonder herinnering kun je alleen maar kijken.’

7.
tijd

Het verhaal verloopt chronologisch, maar wordt voortdurend onderbroken door flashbacks, herinneringen van Maarten. Soms beslaan die hele pagina’s. Dit maakt het boek complexer. Het chronologische gedeelte bestaat uit negen  dagen. Tussen de dagen vinden tijdssprongen plaats en iedere dag begint met een cursief gedrukte regel.
De tijd is in ‘Hersenschimmen’ een heel belangrijk aspect. Maarten raakt steeds meer zijn begrip voor en grip op tijd kwijt. Hij kan de dingen niet meer onthouden, heden en verleden lopen door elkaar heen. Daardoor verwart hij mensen uit zijn omgeving met mensen die hij vroeger kende.

Ruimte

De ruimte is erg belangrijk in het verhaal. Het speelt zich af in en rond het huis van Maarten. Alles is bedekt met sneeuw. Maarten houdt niet van de winter, alles vervaagt. Hij vervreemdt van Vera. Soms geeft hij de winter de schuld van zijn vergeetachtigheid. Hij verlangt naar de lente. De sneeuw geeft ook het isolement aan van Maarten.


8.
Ik vond het wel een interessant boek om te lezen, het geeft je een beetje een beeld wat voor een ziekte dementie is.
Af en toe wel moeilijk te volgen door de vele flashbacks, maar daar raak je aan gewend.